Het bleek een noodzakelijk instrument om het innovatieve bedrijfsleven in de coronacrisis voor Nederland te behouden: in 6 weken tijd tuigden de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s), samen met Techleap.nl en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, een structuur op om de Corona-OverbruggingsLening (COL) voor innovatieve startups, scale-ups en innovatieve mkb’ers uit te voeren. De ROM’s hebben 2.276 leningaanvragen beoordeeld met een totaal aangevraagd vermogen van € 840 miljoen. Daarvan werden 974 aanvragen goedgekeurd ter waarde van bijna € 300 mln. Inclusief de cofinanciering door bestaande aandeelhouders en derden werd er in totaal € 331 miljoen in het innovatieve bedrijfsleven geïnvesteerd.

Lees hier het COL eindrapport met facts, figures en ondernemersverhalen

Meeste aanvragen uit Noord-Holland, Zuid-Holland en Noord-Brabant

ASML geldt als een van de vaandeldragers van de Nederlandse economie. Onder leiding van CEO Peter Wennink groeide de Philips-spin off het afgelopen decennium uit tot de unicorn van de Kempen. Met circa 25.000 mensen wereldwijd in dienst en een jaaromzet van 14 miljard euro in 2020, is het bedrijf de absolute aanvoerder van de Nederlandse hightech sector. Niet voor niets geldt de Veldhovense onderneming met een waardering van meer dan 180 miljard euro, als het kostbaarste Europese technologiebedrijf.

Wat kunnen we leren van deze voormalige start-up? Hoe belangrijk is innovatie voor ASML? Wat is de visie van het bedrijf op geopolitiek, duurzaamheid en niet onbelangrijk talent? Een uur lang ging presentator Roelof Hemmen in gesprek met topman Peter Wennink.

In 2050 moet onze economie helemaal circulair zijn. Een wereld zonder afval dus. Maar hoe kun je er als bedrijf voor zorgen dat grondstoffen en producten hun waarde behouden? Om daar antwoorden op te vinden organiseerden de regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) afgelopen 23 juni, onder leiding van journalist en schrijver Jeroen Smit, een webinar over circulair ondernemen.

De titel was even prikkelend als helder: “Wie niet met circulariteit bezig is, bestaat straks niet meer”.
Dat de uitdaging groot is, bleek wel toen Smit aftrapte met een paar feitjes. In 2019, vertelde hij, consumeerden we wereldwijd voor het eerst meer dan 100 miljard ton aan materiaal. ‘Momenteel wordt daarvan zo’n 9% hergebruikt. Uit het recente Circularity Gap Report kwam naar voren dat de circulariteit in 2032 moet zijn verdubbeld om de Parijse klimaatdoelstellingen te halen.’ Werk aan de winkel dus. Maar een kansloze missie, nee, dat is het zeker niet. De activiteiten van Auping en Vepa laten dat overduidelijk zien. Beide bedrijven vervullen op het gebied van circulair ondernemen al langere tijd een voortrekkersrol. Vandaar dat Auping-directeur Jan Joost Bosman en Janwillem de Kam, directeur van Vepa, zijn uitgenodigd om hun ervaringen en inzichten te delen. Ook Dina Boonstra, directeur van de NOM, is deze middag aangeschoven.

U kunt hier het webinar terugkijken

100% recyclebaar matras

Auping trok vorig jaar de aandacht met de succesvolle campagne “Het verhaal van 1,5 miljoen matrassen”, bedoeld om consumenten bewust te maken van het enorme afvalprobleem dat ontstaat door afgedankte matrassen. ‘Een groot deel van die matrassen, onder meer vervaardigd van verlijmd plastic en latex, wordt verbrand of belandt uiteindelijk op de vuilstort’, onderstreept Bosman. ‘Met alle milieugevolgen van dien. Wij vinden dat wij als industrie de verantwoordelijkheid hebben om daarmee af te rekenen en circulaire productconcepten te ontwikkelen. Daarom zetten we vol in om in 2030 ons productassortiment volledig circulair te maken.’ In 2018 werd door Auping al een belangrijke stap gezet. De bedden- en matrassenfabrikant uit Deventer introduceerde dat jaar het eerste 100% recyclebare matras ter wereld. ‘Het bijzondere van onze aanpak is dat we de technologie beschikbaar stellen aan concurrenten en retailers. Simpelweg omdat je de transitie alleen maar kunt versnellen door samen te werken. Wel spreken we af dat we per verkocht matras een kleine vergoeding ontvangen. Daarmee creëren we een extra geldstroom die we gebruiken om te investeren in nieuwe productiefaciliteiten. Het mes snijdt dus aan twee kanten.’

Gerecyclede PET-flessen

Ook kantoor- en projectmeubelfabrikant Vepa loopt, zoals gezegd, voorop. Ingegeven door de kredietcrisis in 2008 is het familiebedrijf, met vestigingen in Hoogeveen en Emmen, meer en meer gaan nadenken over het verduurzamen van het productieproces. ‘Om kosten te drukken en goedkoper te produceren vluchtten veel bedrijven destijds naar China’, vertelt De Kam. ‘Als familiebedrijf wilden wij dat absoluut niet. Wel wisten we dat het anders moest. Dat heeft ons doen besluiten om duurzaamheid een nog prominentere plek in onze bedrijfsvoering te geven. Maar hoe moet je nu eigenlijk circulair innoveren? Nee, dat was ons nog niet helemaal duidelijk. We hebben daarom een hoogleraar sustainable design gevraagd om ons te adviseren. Kort daarna kwamen we in contact met afvalverwerker Sita. Het bedrijf had een nieuwe installatie in Rotterdam staan om plastic mee te scheiden. Dat plastic raakten ze echter niet kwijt. Kunnen jullie daar iets mee? Samen zijn we toen gaan kijken naar circulaire toepassingen. In 2016 heeft dat geresulteerd in een duurzame stoel, gemaakt van gerecyclede PET-flessen. Sindsdien zijn we ons op het gebied van circulariteit steeds verder gaan ontwikkelen. ’

Kentering

‘Is de consument eigenlijk wel bereid om meer te betalen voor spullen die circulair zijn gemaakt?, wil gespreksleider Smit weten. Goeie vraag, want kijk maar eens naar elektrische auto’s. Als de subsidie wegvalt, zie je meteen een afname in de behoefte. Toch ziet De Kam langzaamaan een kentering ontstaan. ‘Ik merk dat bij een groeiend aantal consumenten de urgentie voelbaar is. Steeds vaker willen ze voor circulaire producten betalen. Je moet er alleen wel meer voor doen om zo’n product succesvol op de markt te zetten. Je zult vooral het verhaal goed moeten vertellen.’ Bosman bespeurt dezelfde tendens. ‘Nu is het nog iets nieuws’, zegt hij,’ maar ik verwacht dat op termijn alle producten die we wereldwijd produceren en verbruiken gebaseerd zullen zijn op modulair herbruikbare concepten. Gewoon omdat zowel producenten als consumenten de noodzaak zien.’

Opknappen en renoveren

Circulariteit behelst meer dan alleen producten na gebruik inzetten als grondstof voor nieuwe producten of materialen. Als je producten niet meer één op één kunt hergebruiken kun je ook kijken naar andere circulaire oplossingen als opknappen en renoveren. ‘Onze klanten kunnen hun kantoormeubelen aan het einde van de gebruiksfase aan ons teruggeven’, vertelt De Kam. ‘Dat geldt ook voor meubilair dat bij andere leveranciers is aangeschaft. Die meubelen gaan we bijvoorbeeld herstofferen, opnieuw spuiten en netjes maken, zodat ze er weer als nieuw uitzien. Klanten krijgen van ons dan een voucher die ze kunnen inwisselen voor een ander product. Of dat concept aanslaat? Jazeker. Sterker nog, we hebben tal van klanten die bij voorkeur tweedehands meubilair aanschaffen.’

Andere verdienmodellen

Naast nieuwe manieren van denken en samenwerken vraagt de circulaire economie ook om andere verdienmodellen. Zo lanceerde Auping Bedzzzy: een startup die het mogelijk maakt om circulaire matrassen te leasen. ‘Consumenten kunnen voor €12.50 per maand een flexibel slaapabonnement afsluiten en een duurzaam matras leasen’, verduidelijkt Bosman. ‘Dat betekent dat je per matras maandelijks inkomsten binnenkrijgt, terwijl je het product wel moet maken en marketing moet bedrijven. Het kostte ons vijf jaar om het model winstgevend te krijgen. Dus moet je vijf jaar voorfinancieren. Je hebt, kortom, werkkapitaalfinanciering nodig. Alleen: dat is bijna niet voor elkaar te krijgen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld auto’s zit er sec namelijk geen restwaarde aan matrassen. Er is immers geen tweedehands markt voor. Banken, maar ook de regionale ontwikkelingsmaatschappijen, zouden meer open moeten staan om dergelijke initiatieven en projecten met risicodragend kapitaal te financieren.’

Stimuleren en faciliteren

NOM-directeur Dina Boonstra knikt instemmend. Net als de andere regionale ontwikkelingsmaatschappijen probeert ook de NOM circulair ondernemen, waar mogelijk, te stimuleren en te faciliteren. ‘Dus hoort het ook bij onze rol om producten te bedenken die de transitie helpen versnellen’, betoogt ze. ‘Zeker wanneer bepaalde financieringsvormen in de markt niet of nauwelijks beschikbaar zijn. Daar gaan we ons dan ook zonder meer in verdiepen. Tegelijkertijd kunnen we ondernemers wijzen op interessante subsidiemogelijkheden en helpen om in de hele keten relevante samenwerkingsverbanden op te zetten.’

Stap voor stap

Tot slot wil Smit van Bosman en De Kam weten hoe ze erin slagen om steeds weer voorop te blijven lopen. ‘Door echt stap voor stap aan je primaire productieprocessen te bouwen’, antwoordt De Kam. ‘Het valt nagenoeg niet te plannen waar je in 2050 wilt staan. De technologische ontwikkelingen gaan zo snel dat je nooit weet wat er tussentijds gebeurt. Je moet breed kijken en in kleine stapjes denken.’ Bosman vult aan: ‘Er is gewoon geen alternatief. Falen is geen optie. Als die matrassentransitie niet slaagt hebben we als bedrijf echt een probleem. We zijn een brug aan het bouwen terwijl wij eroverheen lopen. Je moet het gewoon doen. Op een verstandige manier en samen met de hele keten. Want alleen ga je het nooit redden.’

U kunt hier het webinar terugkijken

De regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROMs) werken samen met diverse partners aan het tegengaan van voedselverspilling, via onder andere het Business Innovation Program Food (BIPF). Daarin helpen zij ondernemers scherp te krijgen welke ideeën kansrijk zijn en hoe je deze vertaalt naar nieuwe verdienmodellen. Een van de partners is Invest-NL. “Wij hebben de ambitie Nederland innovatiever en duurzamer te maken,” zeggen Liz Duijves en Ansa Baykuş-Wasim, Business Development Managers bij het investeringsfonds. “De samenwerking met de ROMs is daarbij voor ons heel waardevol.”

Impact investeerder

Invest-NL is een zogenoemde impact investeerder: “We helpen ondernemers met duurzame oplossingen die bijdragen aan maatschappelijke uitdagingen zoals de energietransitie. Impact is ons doel, rendement is daarbij het middel.” Het fonds streeft naar een circulaire en CO2-neutrale economie. “Voedselverspilling is een enorme uitdaging wereldwijd. In Nederland wordt jaarlijks ongeveer 2,4 miljard kilo voedsel verspild. Voor iedere kilo voedsel die we verspillen, stoten we zo’n 3 kilo CO2 uit. Verspilling heeft daarom een enorm aandeel in het broeikaseffect. We moeten de voedselketen transformeren om verspilling terug te dringen en de klimaatdoelstellingen van 2030 te behalen. Radicale innovaties zijn nodig om toe te werken naar een circulair voedsel systeem, met vernieuwende technologieën en businessmodellen die deze transitie kunnen versnellen. Daarom sluiten we graag aan bij de ROMs en BIPF, om met elkaar toe te werken naar een economie zonder verspilling en hergebruik van reststromen.”

‘Door samenwerking met de ROMs hebben we een goed beeld van wat er leeft’

Duijves en Baykuş-Wasim zijn het met elkaar eens: De samenwerking met de ROMs levert hun onder andere waardevolle kennis over de markt op. “We zijn een nieuwe partij, nog niet iedereen is bekend met wat wij ondernemers kunnen bieden. Door deze samenwerking hebben we intensief contact met alle ROMs en leren we elkaar beter kennen. We weten elkaar te vinden, dat wordt van beide kanten erg gewaardeerd. De ROMs zijn hele belangrijke regionale spelers, met veel kennis en netwerk. Door de samenwerking krijgen wij een goed beeld van wat er leeft bij ondernemers, welke circulaire proposities ontwikkeld worden en welke knelpunten er zijn.”

Invest NL biedt ondersteuning tijdens en na afloop van het programma

De business developers zijn enthousiast over BIPF. “Wij ondersteunen de ROMs bij de werving en selectie van deelnemers, en dragen bij aan verdere ontwikkeling van het programma. Zo zullen we in de volgende editie een sessie organiseren over impact. Ondernemers zijn zich vaak niet bewust van de toegevoegde waarde die ze brengen als het om duurzaamheid gaat. Investeerders hechten veel waarde aan duurzame proposities maar hoe meet je impact? Wij helpen die vertaalslag te maken.”

Ook biedt Invest NL deelnemers ondersteuning na afloop van het programma. “Wij kunnen interessante proposities helpen met de verdere ontwikkeling van hun businessmodel, met commercialisatie, opschalen en financiering. Zo bieden we ondernemers via de First Time Right Faciliteit de mogelijkheid om met hulp van externe expertise hun eerste commerciële project professioneel uit te voeren. Dit kan de kans op een succesvol eerste project vergroten en kan een boost zijn voor het salesproces en interesse vanuit financiers vergroten.”

“Wij vinden het belangrijk om de investeerdersbereidheid in duurzame ondernemingen te vergroten, zodat ondernemers daadwerkelijk de kans krijgen hun product in de markt te zetten en de circulaire economie te versnellen. Het mooie van BIPF is dat er veel aan marktvalidatie gedaan wordt; dat maakt de kans op slagen veel groter. Ook heel mooi is dat belangrijke partijen dankzij BIPF nauw samenwerken om ondernemingen verder te helpen. Het zou fijn zijn als we in de toekomst het aantal deelnemers kunnen vergroten, en zo samen nóg meer impact kunnen maken!”

In het rapport ‘Samen de lat hoog leggen’ adviseert de Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie (AWTI) deze week over nog betere bundeling van krachten tussen rijk en regio voor meer innovatie.

Zoals AWTI-raadslid Koenraad Debackere stelt in het begeleidend persbericht: “De regio’s en het rijk zijn samen verantwoordelijk om vernieuwing te stimuleren. Innovatie is nodig om de economie te vernieuwen, om onze brede welvaart te verbeteren en om voortgang te boeken in de grote transities op gebied van bijvoorbeeld energie, voedsel en digitalisering. Rijk en regio moeten hun krachten bundelen voor de toekomst van Nederland.”

“Als gezamenlijke regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) zien we dit rapport als een bevestiging van de ingeslagen weg van intensievere bovenregionale samenwerking en meer inzet op regionale ecosystemen voor onderzoek en innovatie,” aldus Dina Boonstra (directeur NOM). “De erkenning dat álle regio’s cruciaal zijn voor de innovatiekracht van Nederland is daarbij voor ons van groot belang.”

Belang van regionale ecosystemen benadrukt

In de regio gebeurt het, schrijft de AWTI. Dáár vinden bedrijven, wetenschappers, talent en maatschappelijke organisaties elkaar, ontstaan nieuwe initiatieven en zijn kansen voor vernieuwing en innovatie. Met behulp van regionale factoren – kapitaal, kennis, infrastructuur, faciliteiten, regels, netwerken en markt – ontwikkelen partijen initiatieven die bijdragen aan de innovatie- en concurrentiekracht van het ecosysteem. Concrete innovatieprojecten, maar ook gezamenlijke proeftuinen, campusontwikkeling, gedeelde leer- en werkplaatsen, en coaching en financiële ondersteuning voor het regionale bedrijfsleven. Regionale ecosystemen floreren daar waar partijen elke dag samen werken aan onderzoek en innovatie.

Een ecosysteem wordt nog sterker als het verbindingen legt met andere. Dat leidt tot meer impact, nationaal en internationaal, en voorkomt overlap, versnippering en onhandige concurrentie. Meer verbinding tussen regio’s maakt dat ze hun eigen innovatief vermogen versterken, van elkaar leren en beter bij kunnen dragen aan het geheel.

“De gezamenlijke ROM’s hebben onderling een krachtige samenwerking. Met de komst van de ROM Noord-Holland medio dit jaar ontstaat een landsdekkend netwerk van ontwikkelingsmaatschappijen en nog meer ruimte voor bovenregionale samenwerking. De kernactiviteiten van de ROM’s zijn gericht op de versterking van ecosystemen. Dit rapport raakt het hart van de ROM’s en gezamenlijk pakken we deze handschoen graag op samen met onze nationale en regionale partners,” zegt Wendy de Jong (directeur Oost NL).

Meer investeringen in regionale innovatie gewenst

Om regionale ecosystemen echt tot volle wasdom te laten komen is een omslag nodig in hoe rijk en regio samenwerken als gelijkwaardige partners. Samenwerking nieuwe stijl moet regionale innovatie richting geven, oog hebben voor regiospecifieke opgaven, zorgen voor een betere afstemming tussen regionale en nationale innovatiedoelstellingen en sterkere verbindingen leggen tussen relevante regionale innovatie-inspanningen.

“Dat vergt veel kennis, kunde en middelen. Daarom moet het rijk meedoen en beter met de regio’s samenwerken.” (Nienke Meijer, AWTI).

De AWTI adviseert dat het rijk meerjarige, programmatische investeringen biedt voor de ontwikkeling van regionale ecosystemen. Op dit moment is er nog teveel sprake van tijdelijke impulsfinanciering en van een onbalans in beschikbare middelen tussen verschillende regio’s. Alleen met langjarige structurele financiering lukt het om de juiste hefbomen te creëren tussen verschillende publieke en private financieringsbronnen op regionaal, nationaal en Europees niveau. Met een slimme combinatie van zowel subsidies als investeringsmiddelen kunnen bijvoorbeeld gedeelde faciliteiten op innovatiecampussen worden gefinancierd.

“De suggestie van de AWTI om regionale ecosystemen te ondersteunen met langjarige, programmatische financiering, en de gezamenlijke ROM’s hier een centrale rol in te geven, is natuurlijk zeer interessant. Wij denken graag mee met het nieuwe kabinet hoe dit eventueel vorm kan worden gegeven,” aldus Brigit van Dijk – Van de Reijt (directeur BOM).

Benut nog beter de kracht van de ROM’s

De AWTI stelt dat het tijd is de regionale ontwikkelingsmaatschappijen nog beter in gelegenheid te stellen een sleutelfunctie te vervullen in regionale innovatie. Door niet alleen ondersteuning te bieden aan de regionale innovatieve koplopers maar ook aan het bredere MKB-peloton dat wil groeien door innovatie, investeringen en internationalisering. Verbreding van de rol van de ROM’s naar het innovatievolgend MKB is recentelijk ook bepleit door VNO/NCW en MKB-NL.

De ROM’s, of regionale innovatiecentra zoals de AWTI ze noemt, vormen op die manier de schakels tussen het regionale bedrijfsleven, universiteiten, hogescholen, middelbaar beroepsonderwijs, andere kennisinstellingen, economic boards, decentrale overheden, het rijk, andere financiers en relevante Europese netwerken en clusters. Ze geven daarmee uitvoering aan het generieke, nationale beleid voor het mkb en zorgen voor een sterke regiospecifieke inbedding. Met een versterking van hun positie kunnen de ROM’s het regionale bedrijfsleven nog beter de weg wijzen naar nationale instrumenten en fondsen en mogelijkheden in Europese programma’s. Deze doorontwikkeling van de ROM’s vraagt een actievere rol van het ministerie van EZK, in afstemming met andere aandeelhouders, en ook meer capaciteit bij de ROM’s zo stelt de AWTI.

“Het geschetste toekomstbeeld voor de ROM’s is precies waar onze ambities liggen. Dicht op de ondernemer, meer ondersteuning voor het innovatievolgend MKB, sterk regionaal verankerd maar tegelijk goed aangesloten op nationale en Europese ontwikkelingen en bovenregionaal samenwerkend waar kansen liggen. Het rapport laat heel goed zien dat we hier de onafhankelijke en deskundige partij voor zijn maar nog meer slagkracht nodig hebben om deze rol goed te kunnen vervullen,” zegt Rinke Zonneveld (directeur InnovationQuarter en voorzitter Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen Nederland).